Wymogi formalne niezbędne do ubiegania się o objęcie edukacją domową
Uczeń musi zostać przyjęty, według postanowień statutu konkretnej jednostki oświatowej, do danego niepublicznego przedszkola, innej formy wychowania przedszkolnego, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej lub szkoły, w której jest realizowany odpowiednio obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego, szkolny lub nauki (art. 172 ust. 2 pkt 7 ustawy Prawo oświatowe – dalej p.o.). Wynika to z tego, że o umożliwieniu korzystania z nauki poza placówką przedszkolną lub szkołą decyduje dyrektor wobec ucznia. Obecnie nie obowiązują ograniczenia terytorialne, a więc do niepublicznej jednostki oświatowej może zostać przyjęty uczeń, który mieszka w innym województwie lub rodzic ubiega się o zezwolenie, aby z edukacji domowej mogło korzystać dziecko przebywające za granicą. Z kolei z nauki poza placówką przedszkolną lub szkołą nie mogą niestety korzystać uczniowie będący obywatelami Ukrainy, którzy przybyli do Polski po 24 lutego 2022 r. oraz nie zostali objęci zdalnym nauczaniem w ramach ukraińskiego systemu oświaty i w związku z tym uczą się w polskim systemie (art. 54 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa).
Wydanie stosownego zezwolenia przez dyrektora jest uzależnione od złożenia wniosku przez rodziców (art. 37 ust. 1 p.o.),
a więc dziecka nie można „skierować” na nauczanie domowe z inicjatywy dyrektora, wychowawcy lub innego nauczyciela. Wniosek w tej sprawie mogą wnieść obydwoje rodzice, ale też, z uwagi na możliwość reprezentowania dziecka samodzielnie przez każde z rodziców posiadających władzę rodzicielską, zazwyczaj wystarczające jest złożenie wniosku przez jedno z nich (art. 97 § 1 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy – dalej k.r.i.o.). Natomiast jeśli jeden z rodziców taki wniosek złoży, a drugi się o tym dowie i wyraźnie oświadcza dyrektorowi, że nie zgadza się na naukę poza przedszkolem lub szkołą, to dyrektor takiego wniosku nie może pozytywnie rozpatrzyć, a spór rodziców najpierw powinien rozstrzygnąć sąd rodzinny na wniosek któregoś z nich (art. 97 § 2 k.r.i.o.).
Wniosek może zostać złożony zarówno przed rozpoczęciem, jak i w ciągu roku szkolnego, w tym także – z powodu braku ograniczeń ustawowych – w ostatnim roku nauki w szkole. Rodzic może również jednocześnie ubiegać się o przyjęcie do niepublicznej placówki przedszkolnej lub szkoły oraz o udzielenie zezwolenia na edukację domową.
Według art. 37 ust. 2 p.o., rodzice mają obowiązek załączenia do wniosku swojego oświadczenia o zapewnieniu dziecku warunków umożliwiających realizację podstawy programowej obowiązującej na danym etapie edukacyjnym oraz zobowiązania do przystępowania w każdym roku szkolnym przez dziecko spełniające obowiązek szkolny lub obowiązek nauki do rocznych egzaminów klasyfikacyjnych. Oświadczenia w sprawie egzaminów nie składają rodzice dziecka realizującego obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne oraz ucznia szkoły posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydanego ze względu na niepełnosprawność intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym (art. 37 ust. 3 p.o.), ponieważ ci uczniowie nie przystępują do egzaminów klasyfikacyjnych. W praktyce powyższe oświadczenia mogą zostać zawarte w jednym dokumencie zawierającym wniosek o wydanie zezwolenia na edukację domową. Aktualnie rodzic nie musi ubiegać się oraz składać wraz z wnioskiem opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, a dyrektor nie jest uprawniony do domagania się jej przedstawienia.
Zagadnienia dotyczące wydania i cofnięcia zezwolenia
Rola dyrektora placówki przedszkolnej lub szkoły polega na wydaniu decyzji administracyjnej, w której udziela albo odmawia udzielenia zezwolenia na spełnianie obowiązku edukacyjnego odpowiednio poza placówką przedszkolną lub szkołą. Ma ona charakter uznaniowy, ponieważ dyrektor „może” udzielić zezwolenia; nie powinien natomiast w decyzji określać warunków, w jakich rodzice będą realizowali nauczanie domowe (A. Olszewski, M. Pilich, Prawo oświatowe. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2021).
Prowadzenie nauczania domowego dla dziecka jest niedopuszczalne, jeśli dyrektor niepublicznego przedszkola lub szkoły nie udzieli zezwolenia w tej sprawie. Od niekorzystnej decyzji rodzice mogą się odwołać do kuratora oświaty w terminie 14 dni od doręczenia, o czym należy ich pouczyć, natomiast brak tych informacji nie pozbawia ich prawa zaskarżenia rozstrzygnięcia (wyrok WSA w Warszawie z 12 listopada 2014 r, II SA/Wa 581/14).
Zarówno decyzja o udzieleniu, jak i o odmowie udzielenia zezwolenia, powinna zawierać elementy wymienione w art. 107 § 1 ustawy Kodeks postępowania administracyjnego (dalej k.p.a.): oznaczenie organu – dyrektora szkoły, datę wydania, oznaczenie wnioskodawcy, podstawę prawną, rozstrzygnięcie, uzasadnienie faktyczne i prawne, pouczenie w sprawie możliwości wniesienia odwołania, podpis z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego pracownika organu – dyrektora. Odstąpienie od sporządzenia uzasadnienia jest dopuszczalne w razie uwzględnienia wniosku rodziców (art. 107 § 4 k.p.a.). Aby pismo dyrektora odnoszące się do wniosku rodziców mogło zostać uznane za decyzję administracyjną, musi zawierać przynajmniej oznaczenie organu, wskazanie adresata aktu, rozstrzygnięcie o istocie sprawy oraz podpis osoby reprezentującej organ (wyrok NSA z 20 lipca 1981 r., SA 1163/81).
Z kolei cofnięcie już udzielonego zezwolenia na edukację domową jest obowiązkowe i również następuje w trybie wydania przez dyrektora zaskarżalnej decyzji administracyjnej:
- na wniosek rodziców;
- jeżeli uczeń z przyczyn nieusprawiedliwionych nie przystąpił do rocznych egzaminów klasyfikacyjnych albo nie zdał rocznych egzaminów klasyfikacyjnych – jest to rodzaj swoistej sankcji, która nie dotyczy dzieci realizujących obowiązkowe wychowanie przedszkolne oraz uczniów szkół posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawność intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym;
- w razie wydania zezwolenia z naruszeniem prawa – np. gdy nie dotyczy ucznia realizującego obowiązek edukacyjny, wniosek złożyła osoba nieuprawniona lub nie złożono wymaganych oświadczeń.
Sytuacja ucznia objętego edukacją domową i obowiązki jednostek oświatowych
Ponieważ decyzja o wydaniu zezwolenia nie zawiera warunków realizacji kształcenia poza placówką przedszkolną lub szkołą, rodzic samodzielnie decyduje, czy osobiście będzie uczył dziecko, skorzysta z usług nauczycieli lub innych podmiotów czy platform edukacyjnych, albo starszy uczeń sam się będzie kształcił.
Uczeń i rodzic mogą (a więc nie muszą) korzystać ze wsparcia jednostki oświatowej, której dyrektor wydał zezwolenie na edukację domową, w zakresie określonym w art. 37 ust. 7 p.o., tj. mają prawo:
- uczestniczenia w szkole (placówce przedszkolnej) w zajęciach dodatkowych – w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej, rewalidacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych, rozwijających zainteresowania i uzdolnienia uczniów, a w szkole dodatkowo także z doradztwa zawodowego, z języka obcego nowożytnego innego niż język obcy nowożytny nauczany w ramach obowiązkowych zajęć edukacyjnych oraz w zajęciach, dla których nie została ustalona podstawa programowa, lecz program nauczania tych zajęć został włączony do szkolnego zestawu programów nauczania;
- dostępu do podręczników, materiałów edukacyjnych i materiałów ćwiczeniowych, zakupionych z tzw. dotacji podręcznikowej, a także – w porozumieniu z dyrektorem szkoły – do pomocy dydaktycznych służących realizacji podstawy programowej znajdujących się w zasobach szkoły;
- udziału w konsultacjach umożliwiających przygotowanie do rocznych egzaminów klasyfikacyjnych.
Jednostka oświatowa ma obowiązek umożliwienia skorzystania z powyższych uprawnień, jeśli takie zainteresowanie zgłosi rodzic, oraz może udzielić uczniowi i rodzicowi dalszego wsparcia, np. organizować jeszcze inne dodatkowe spotkania lub konsultacje czy zaproponować rozkład i tematykę materiału możliwego do zrealizowania pod kątem egzaminów klasyfikacyjnych.
Uczniowie objęci obowiązkiem przystępowania do egzaminów klasyfikacyjnych składają je z zakresu części podstawy programowej obowiązującej na danym etapie edukacyjnym, uzgodnionej na dany rok szkolny z dyrektorem szkoły niepublicznej, do której zostali przyjęci, z wyjątkiem techniki, plastyki, muzyki, wychowania fizycznego i z dodatkowych zajęć edukacyjnych (art. 37 ust. 4 i 6 p.o., § 15 ust. 4 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych). Dyrektor ma obowiązek powołania komisji egzaminacyjnej, w skład której wchodzi wraz z nauczycielami przedmiotów (art. 44l ust. 1 ustawy o systemie oświaty – dalej u.s.o.). Uczniowie powinni podejść do egzaminów nie później niż w dniu poprzedzającym dzień zakończenia rocznych zajęć dydaktyczno-wychowawczych. Termin egzaminu klasyfikacyjnego uzgadnia się z uczniem i jego rodzicami, którzy mogą być obserwatorami podczas egzaminu (art. 44l ust. 2 u.s.o.).
Po zdaniu egzaminów klasyfikacyjnych uczniowie otrzymują roczne oceny klasyfikacyjne, a także są klasyfikowani, promowani lub kończą szkołę i przystępują do egzaminów zewnętrznych jak pozostali uczniowie. Nie wystawia się im natomiast ocen bieżących, śródrocznych ani z zachowania. Szkoła ma także obowiązek wydawania uczniom objętym edukacją domową świadectw szkolnych, w tym z wyróżnieniem, na podstawie średniej z rocznych ocen klasyfikacyjnych (§ 6 ust. 1 i 3, § 7 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków).
Zagadnienia finansowe dotyczące edukacji domowej
Ustawodawca zróżnicował sytuację niepublicznych jednostek oświatowych, do których są przyjęci uczniowie realizujący obowiązki edukacyjne poza tymi placówkami, w zakresie dotowania.
Wprawdzie zasadą jest, że na dziecko przyjęte do niepublicznego przedszkola, oddziału przedszkolnego w niepublicznej szkole podstawowej lub niepublicznej innej formy wychowania przedszkolnego przysługuje dotacja w wysokości odpowiednio 75% lub 40% podstawowej kwoty dotacji dla przedszkoli, a na ucznia niepełnosprawnego – w wysokości nie niższej niż kwota przewidziana na takiego ucznia w części oświatowej subwencji ogólnej dla gminy (art. 17 ust. 3, art. 19 ust. 3 i art. 21 ust. 3 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych – dalej u.f.z.o.). Natomiast art. 23 w zw. z art. 2 pkt 20 u.f.z.o. wyraźnie stanowi,
że tych dotacji nie udziela się na ucznia placówki wychowania przedszkolnego (tj. przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej, innej formy wychowania przedszkolnego), który odbywa roczne przygotowanie przedszkolne poza tą placówką, zgodnie z art. 37 ust. 1 p.o. Jest to więc sytuacja niekorzystna, ponieważ niepubliczna placówka wychowania przedszkolnego nie otrzyma dotacji nawet, gdy np. rodzic dziecka niepełnosprawnego objętego edukacją domową skorzysta z zajęć rewalidacyjnych lub z pomocy psychologiczno-pedagogicznej, które należy mu zapewnić zgodnie z treścią orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Niestety, w art. 23 u.f.z.o. nie przewidziano żadnego wyjątku od wyłączenia dotowania uczniów realizujących obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne poza placówką, niezależnie od zakresu wsparcia udzielonego rodzicowi lub uczniowi.
Korzystna jest natomiast sytuacja niepublicznych szkół, do których przyjęto uczniów realizujących obowiązek szkolny lub nauki. Wobec nich nie ma wyłączenia dotowania, które by zostało sformułowane w sposób analogiczny do treści art. 23 u.f.z.o.. Oznacza to, że możliwe jest pobieranie dotacji na tych uczniów, zarówno naliczonej jak na dzieci zdrowe, jak i wyższej dotacji, uwzględniającej wagi z tytułu niepełnosprawności ucznia, zgodnie z art. 26 ust. 1 u.f.z.o.. Te niepubliczne szkoły mogą pobrać na uczniów objętych edukacją domową dotację w wysokości równej kwocie przewidzianej na takiego ucznia w części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostki samorządu terytorialnego niezależnie od tego, czy – oraz w jakim zakresie – uczeń i rodzic skorzystają ze wsparcia niepublicznej szkoły. Dotacja nie zostanie natomiast wypłacona rodzicowi, który organizuje nauczanie dziecka.
Jeśli chodzi o niepubliczne szkoły podstawowe, z racji posiadania statusu ucznia przez osobę korzystającą z edukacji domowej na podstawie zezwolenia dyrektora – szkoły te mogą pobierać dotację celową ze środków publicznych na podręczniki, materiały edukacyjne i ćwiczeniowe z uwzględnieniem także tych uczniów (art. 69 u.f.z.o.). Jeśli rodzic ucznia zechce z nich skorzystać, publikacje zakupione z tej dotacji należy udostępnić nieodpłatnie (art. 69 ust. 4 u.f.z.o.). Rodzic może także zdecydować, że z własnych środków zakupi lub pozyska z innego źródła takie same lub inne podręczniki, materiały edukacyjne lub ćwiczeniowe.
Statut szkoły lub umowa z rodzicem może przewidywać odpłatność innych świadczeń niepublicznej placówki wychowania przedszkolnego lub szkoły, niż dotyczące użyczania publikacji zakupionych z dotacji podręcznikowej, a udzielanych uczniowi objętemu edukacją domową (art. 172 ust. 2 pkt 5 p.o.). Obowiązujące przepisy nie gwarantują uczniowi szkoły niepublicznej korzystania nieodpłatnie np. z różnych dodatkowych zajęć, indywidualnych spotkań lub konsultacji czy pomocy dydaktycznych.
Elastyczny tryb nauki domowej może być trudny do samodzielnego zrealizowania zwłaszcza w przypadkach, gdy wymagane jest podejście do egzaminów klasyfikacyjnych. Niepubliczne jednostki oświatowe mogą zapewniać rodzicom i uczniom różne formy fachowej pomocy w procesie edukacyjnym.
§ PODSTAWA PRAWNA
Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 1082 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz. U. z 2022 r., poz. 583).
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1359 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 735 z późn. zm.)
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz. U. z 2019 r., poz. 373)
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 1915 z późn. zm.)
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2019 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków (Dz. U. z 2019 r., poz. 1700 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 1930)
POLECAMY
