Odpowiedzialność cywilna
Inaczej niż w przypadku odpowiedzialności karnej, trudno jest usystematyzować przesłanki odpowiedzialności cywilnej, ponieważ przepisy obejmują ustawę z dnia 23 kwietnia 1964 r.
Kodeks cywilny (dalej: k.c.) i jeszcze inne ustawy. Najogólniej rzecz ujmując i opierając się na zasadach prawa rzymskiego, można tę odpowiedzialność podzielić na tzw. deliktową, czyli z tytułu czynów niedozwolonych, oraz kontraktową, czyli za naruszenie zawartych umów (kontraktów).
Zasad i podstaw odpowiedzialności szukać będziemy przede wszystkim w poszczególnych tytułach i działach Kodeksu cywilnego.
Odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych (deliktowa)
Regulacje dotyczące czynów niedozwolonych znajdują się w Tytule VI Księgi trzeciej Kodeksu cywilnego – Zobowiązania.
Podstawowym przepisem, a jednocześnie zasadą ogólną, jest przepis art. 415 k.c.: „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”. Kolejny natomiast (art. 416) stanowi, że „Osoba prawna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu”.
Oba te przepisy, a właściwie fundamentalne zasady odpowiedzialności, są samoistnymi podstawami prawnymi i skutkują zaistnieniem odpowiedzialności odszkodowawczej. Ta odpowiedzialność odróżnia się w polskim prawie od odpowiedzialności kontraktowej, gdzie dla zaistnienia obowiązku naprawienia szkody wymaga się, aby szkoda była wynikiem niewykonania lub nienależytego wykonania istniejącego wcześniej między stronami stosunku zobowiązaniowego, czyli najczęściej zawartej między nimi umowy. Wskazany wyżej przepis ma zastosowanie w takich wypadkach, w których do wyrządzenia szkody dochodzi poza istniejącymi między danymi osobami stosunkami prawnymi, a zdarzenie wywołujące szkodę jest jednocześnie źródłem powstania zobowiązania, którego treść sprowadza się właśnie do obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej tym zdarzeniem. Ten przepis na ogół nie obejmuje natomiast obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej w ramach istniejącego już między stronami stosunku prawnego. Przepisy Kodeksu cywilnego przewidują odpowiedzialność za czyny niedozwolone, a zatem także za szkodę wyrządzoną bez winy człowieka, a nawet za zdarzenia zaszłe bez zaangażowania woli ludzkiej. Czyn niedozwolony stanowi zatem pewien fakt lub zespół faktów rodzący odpowiedzialność za szkodę, jeśli da się stwierdzić, iż szkoda jest jego zwykłym następstwem, a zatem jeśli między czynem tym a szkodą występuje adekwatny związek przyczynowy (Kodeks cywilny. Komentarz pod red. E. Gniewka i P. Machnikowskiego, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2017).
Zasadę czy też podstawę ogólną odpowiedzialności deliktowej stanowi wina sprawcy, ale za szkodę można też odpowiadać bez winy, co uzasadnione jest względami ryzyka lub słuszności. Zasady winy, ryzyka i słuszności stosowane są niezależnie od siebie i odnoszą się do odmiennych postaci czynów niedozwolonych, skonkretyzowanych w poszczególnych przepisach Kodeksu cywilnego.
Warto dodać, że poza odpowiedzialnością za czyny własne, przewidzianą przez art. 415–416 oraz 422–426 k.c., w reżimie deliktowym występują także inne podstawy odpowiedzialności, które jednak nie mają takiego znaczenia w działalności oświatowej.
Zgodnie z ukształtowanymi zasadami –...
