Efektywna współpraca placówki oświatowej z NGO

Ten niemal domyślny model kooperacji dominuje w szkolnej i przedszkolnej rzeczywistości nieprzerwanie od ponad 30 lat. Zbiórki charytatywne, pomoc rzeczowa, wolontariat to z całą pewnością odpowiednie sposoby na naukę empatii, rozwijanie społecznego zaangażowania i wrażliwości na potrzeby drugiego człowieka. W efekcie – co ciekawe, zupełnie niezamierzonym – pomija się drugi, nie mniej ważny, czynnik motywujący do współpracy z NGO, czyli partykularny interes szkoły lub przedszkola. Tu niezbędne jest krótkie wyjaśnienie. Przymiotnik partykularny rozumiany jest najczęściej w sposób pejoratywny, niemal synonimiczny do nagannych postaw w życiu społecznym, takich jak kolesiostwo czy partyjniactwo. W rzeczywistości jednak jego podstawowe, słownikowe, znaczenie jest zgoła odmienne. Oznacza bowiem: „mający na względzie korzyść własnego środowiska, regionu itp., a nie ogółu”2. Dzięki słownikowej definicji dostrzegamy, że tak rozpowszechnione i popularne znaczenie, podkreślające egoizm i zysk jednej strony kosztem drugiej, nie jest ani jedynym, a tym bardziej podstawowym rozumieniem tego przymiotnika. Możemy zatem przyjąć, że współpraca szkoły lub przedszkola z organizacją pozarządową, uwzględniająca partykularny interes placówki, nie jest przejawem egoizmu, lecz świadomym i racjonalnym działaniem na rzecz jej rozwoju oraz dobra uczniów. Właśnie temu poświęcam ten artykuł. 

Nowy przedmiot – nowe wyzwania 

W marcu br. Minister Edukacji Narodowej podpisała projekty rozporządzeń w sprawie podstawy programowej dwóch nowych przedmiotów: edukacji obywatelskiej i edukacji zdrowotnej. Z perspektywy szkolnej, jak zawsze, kluczowe jest to, co zupełnie nieobecne w mediach i w politycznych utarczkach dotyczących zasadności wprowadzanych danych, konkretnych zmian lub szerzej całego systemu edukacji w Polsce – wdrożenie i codzienna praktyka. Kwalifikacje do nauczania tych przedmiotów, system szkoleń, materiały edukacyjne i dydaktyczne – to wyzwania, przed którymi stać będą dyrektorzy i liderzy oświaty, jak można się spodziewać, jeszcze długo po pierwszym dzwonku w nowym roku szkolnym. Dlatego tak ważne jest – do czego staram się przekonać Czytelnika – odpowiednie zabezpieczenie interesu szkoły, na tak wielu polach, jak to tylko możliwe. Warto przy tym pamiętać, że niektóre organizacje pozarządowe od lat z powodzeniem realizują edukację obywatelską, oferując sprawdzone programy, materiały dydaktyczne oraz wsparcie merytoryczne dla szkół i nauczycieli. W dodatku część z nich aktywnie uczestniczyła w procesie konsultacji społecznych organizowanych przy okazji prac nad wprowadzeniem nowych przedmiotów szkolnych i pozostaje w stałym kontakcie z resortem edukacji. Przykładem jest Centrum Edukacji Obywatelskiej (CEO), z którego materiałów korzysta „40 000 nauczycieli i dyrektorów z 10 000 szkół”2. Co ciekawe, organizacja ta w 2021 r. opublikowała raport dotyczący współpracy szkół z organizacjami pozarządowymi. Dowiadujemy się z niego, że dla 73% wszystkich NGO główną grupą docelową, na rzecz której działają, są dzieci i młodzież3. W tym miejscu warto poczynić pewną uwagę. W Polsce – niestety – nie ma jednego, spójnego sytemu raportowania i szacowania liczby organizacji pozarządowych. Według danych GUS jest ich 104 tys., z kolei z danych rejestrowych (REGON i KRS) wynika, że w Polsce działa ponad 130 tys. organizacji. Bez względu na przyjęty sposób szacowania możemy uznać, że organizacji pozarządowych jest nie mniej niż 100 tys., a dla co najmniej 73 tys. z nich dzieci i młodzież są celem działalności. To w oczywisty sposób daje realne i całkiem duże szanse każdej szkole i przedszkolu na znalezienie partnera społecznego. Współpraca z organizacjami pozarządowymi to zatem nie tylko jedna z opcji, ale wręcz naturalna i konieczna odpowiedź na wyzwania, przed którymi stoją dziś placówki edukacyjne.

Zakres współpracy 

Zasugerowany już we wstępie partykularny zakres współpracy wykraczający poza pomoc charytatywną, czyli wsparcie dobroczynnej działalności Caritasu lub innych, podobnych organizacji, może sprawić, że nawet najbardziej kreatywny dyrektor, nauczyciel lub lider edukacji nie od razu stworzy listę możliwości do współpracy. W dodatku tego typu współpracy, który mógłby realnie wzbogacić ofertę edukacyjną szkoły. Warto więc zastanowić się nad obszarami, w których organizacje pozarządowe mogą wspierać placówki oświatowe nie tylko poprzez działania charytatywne, ale również poprzez inicjatywy edukacyjne, społeczne i rozwojowe. Porządkując ten obszar i stosując pewne – w tym przypadku uzasadnione – uproszczenia, możemy stwierdzić, że wyróżniamy trzy podstawowe obszary: 

• programy edukacyjne,
• wsparcie eksperckie,
• odpowiadanie na globalne wyzwania. 
   

O ile programy edukacyjne, np. „Być jak Ignacy” organizowany przez Fundację PGNiG lub „Sieciaki” prowadzony przez Fundację Dajmy Dzieciom Siłę nie wymagają szczegółowego wyjaśnienia, bowiem od wielu lat skutecznie przekonują szkolnych decydentów do wartości dodanej, jaką przynoszą, to punkty dwa i trzy są już zdecydowanie mniej popularne, a przez to warto je pokrótce omówić. Od wielu lat rośnie liczba organizacji pozarządowych o charakterze eksperckim i branżowym. Są to formalne grupy wysokiej, niekiedy światowej, klasy specjalistów, którzy realizują swoją potrzebę pomagania innym. W zależności od specyfiki mogą to być psychiatrzy (Instytut Rozwoju Inicjatyw Społecznych z Krakowa), programiści i informatycy (Cyfrowi Sk@uci), bankierzy i finansiści (projekt BAKCYL) i wiele innych wysokospecjalistycznych grup, do których na co dzień dostęp jest bardzo trudny bądź zupełnie niemożliwy. Każda z nich aktywnie wspiera szkoły poprzez szkolenia dla całej społeczności – uczniów, rodziców i nauczycieli. W dodatku zazwyczaj bezpłatnie przekazują materiały edukacyjne lub pomagają w inny sposób: np. audyt bezpieczeństwa infrastruktury informatycznej. Do wsparcia eksperckiego zaliczają się także konsultacje lub porady. Tym samym bez względu na zakres merytoryczny nowej potrzeby lub wyzwania, przed którym staje szkoła lub przedszkole, gdzieś w Polsce nie tylko działa, ale i czeka na zaproszenie do współpraca organizacja pozarządowa posiadająca know-how warte na komercyjnym rynku zdecydowanie więcej, niż szkolny budżetu mógłby udźwignąć. Warto korzystać z takich możliwości. Tym bardziej, że trzeci obszar, z którym placówki muszą się mierzyć, to globalne wyzwania – a te pozostają często niezauważone przez urzędników. Cyberbezpieczeństwo i stale rosnące zagrożenie atakiem hackerskim, nadużywanie urządzeń ekranowych i groźba pandemii cyberuzależnień wśród uczniów, wojna za wschodnią granicą i kwestie bezpieczeństwa, uchodźców i migracji – z każdym z tych wyzwań pomaga mierzyć się NGO, poprzez szkolenia, warsztaty, materiały, porady i sieciowanie. W obliczu tych wyzwań współpraca szkół i przedszkoli z organizacjami pozarządowymi nie powinna być traktowana jako opcjonalne wsparcie, lecz jako integralna część nowoczesnej edukacji, odpowiadającej na rzeczywiste potrzeby uczniów i nauczycieli. To właśnie dzięki NGO szkoły mogą zyskać dostęp do unikalnych zasobów, wiedzy eksperckiej i innowacyjnych metod nauczania, które nie tylko uzupełniają podstawę programową, ale także kształtują kompetencje przyszłości. Warto więc aktywnie poszukiwać i nawiązywać współpracę z organizacjami, które mogą wspierać, zwłaszcza w dobie dynamicznych zmian społecznych i technologicznych.

Plan współpracy szkoły z organizacją pozarządową 

Niejako zwieńczeniem artykułu jest plan współpracy szkoły lub przedszkola z organizacją pozarządową (Tabela 1). Wynika on z doświadczenia wypływającego z wielu zainicjowanych współpracy i licznych błędów, których autor był naocznym świadkiem. Nagła, najczęściej pilna potrzeba chwili, wynikająca z niekiedy dramatycznych wydarzeń, takich jak ujawnienie hejtu i cyberprzemocy stosowanej na jednej uczennicy niemal przez całą klasę, sprawia, że decyzja o współpracy (rozumianej bardziej jako specjalistyczne wsparcie) z NGO podejmowana jest ad hoc. Nie jest to oczywiście krytyka bądź jakikolwiek zarzut w stronę dyrekcji lub kogokolwiek innego za podjęcie działań w takiej dynamice zdarzeń, a jeśli już pozwolić sobie na ocenę sytuacji, to bardziej pochwała i dostrzeżenie niespodziewanej i nowej odpowiedzialności, w której plan może okazać się pomocny. Zdawać sobie bowiem należy sprawę, że zapraszając w mury szkoły lub przedszkola osoby z zewnątrz, przedstawicieli organizacji pozarządowych, dyrektor lub lider edukacji bierze poniekąd pełną odpowiedzialność za treść, formę i sposób przekazywanych informacji. Dlatego uznałem, że pomocnym narzędziem będzie uporządkowany plan sporządzony w formie tabeli. Jego powielenie na kserokopiarce, zawsze wtedy, gdy podejmowany będzie niełatwy proces rozmów z organizacją pozarządową o współpracy – może znacznie ułatwić dokonanie uzgodnień.

Tabela 1. Plan współpracy z organizacją pozarządową

Przypisy:

1. NGO to skrótowiec od angielskiego non governmental organization, który w wolnym tłumaczeniu oznacza organizację pozarządową.
2. https://sjp.pwn.pl/sjp/partykularny;2570799.html [dostęp: 18.03.2025]
3. https://ceo.org.pl/ [dostęp: 18.03.2025]
4. Centrum Edukacji Obywatelskiej, W stronę współpracy. Raport o współpracy szkół z organizacjami społecznymi, Warszawa 2021.