Dział: Temat miesiąca

Wszystkie osoby zatrudnione w podmiotach oświatowych, w tym kierownictwo, stykają się na co dzień z problemami prawnymi różnego rodzaju. Mogą one dotyczyć zarówno sfery organizacyjnej placówek oraz zasad ich tworzenia i działania, jak i kwestii pracowniczych, czyli zatrudniania, a także bardzo szeroko rozumianych zagadnień cywilnoprawnych. Obszar, obejmujący zawieranie umów z klientami lub kontrahentami czy działania administracyjne, jest na ogół dobrze znany. Jednak z działalnością placówek oświatowych łączy się także inna dziedzina prawna, związana z prawem karnym. Warto mieć świadomość, że codzienna działalność dyrektorów czy nauczycieli dotyczy – czy może dotyczyć – także odpowiedzialności karnoprawnej.

Na miesiąc przed końcem roku nastąpił wielki powrót uczniów do szkół, co spowodowało u dzieci i młodzieży kolejną falę frustracji. To czas wystawiania ocen i trudno nie zakładać, że nauczyciele nie skorzystają z obecności uczniów w salach, a nie przed ekranami, gdzie – jak powszechnie wiadomo – nagminnie się ściągało, pracowało niesamodzielnie, a nawet wcale. I te ironiczne uwagi nie są, niestety, tak dalekie od rzeczywistości, gdyż dosyć dobrze oddają stosunki, jakie panowały w szkołach pomiędzy nauczycielami i uczniami przez te trzy semestry zdalnej nauki.

Minął rok zdalnego nauczania w szkołach. Te miesiące uświadamiają, jak wielką rolę w życiu dzieci i młodzieży odgrywa szkoła, ale także wyciągają na światło dzienne dawne problemy. Jednym z nich jest fakt, że istotną częścią życia młodych ludzi jest rzeczywistość wirtualna, świat komputerów, gier, komunikatorów i mediów społecznościowych, która tak naprawdę pozostaje niemal całkowicie poza naszą kontrolą. Zdalne nauczanie tylko ten problem pogłębiło, a jednocześnie ukazało go w całej rozciągłości, gdy zalegalizowane zostało życie uczniów z komputerem i w cyberświecie. Kontakty osobiste zastąpił ekran, rozmowy – czatowanie, a żywych ludzi – ich awatary.

Nie od dziś wiadomo, że wszystko kręci się wokół pieniędzy. Dotyczy to także działalności placówek oświatowych, ich zrównoważone finansowanie jest bowiem niezbędne do prawidłowego wykonywania ustawowych zadań. Istotnym źródłem finansowania są oczywiście dotacje, ponieważ nie tylko stanowią znaczne albo nawet przeważające przychody, ale przede wszystkim cechują się stabilnością i (względną) stałością. Jako że dotacje pochodzą ze środków publicznych, podlegają szczególnym zasadom ich otrzymywania i wydatkowania.

Karta Nauczyciela jest obecnie jednym z niewielu zbiorowych układów pracy, w dodatku w formie ustawy, a także podstawowym aktem prawnym regulującym sytuację nauczycieli jako grupy zawodowej i funkcjonariuszy publicznych. Ma zatem wiele zadań legislacyjnych i spełnia niemało funkcji. Wprowadzona jeszcze w czasach PRL-u, a nawet w stanie wojennym, dla wielu jest reliktem przeszłości i gorsetem na ciele edukacji. Dla innych zaś, przede wszystkim samych nauczycieli, stanowi gwarancję bezpieczeństwa w zmieniającym się otoczeniu. Częste jest bowiem przekonanie wśród pracowników, że lepsza jest praca nawet mniej (lub całkiem mało) płatna, ale pewna, niż niepewna za wyższym wynagrodzeniem.

Wielu pojęć używa się w znaczeniu potocznym, rozumiejąc ich treść i znaczenie poprzez kontekst oraz powszechne używanie. Niektóre jednak, wywodzące się ze słownictwa powszechnego, pojawiają się także w znaczeniu prawnym. Część takich pojęć zyskuje prawne definicje, inne natomiast funkcjonują w języku prawnym, czyli języku norm, bez konkretnego zdefiniowania. Tak właśnie jest w przypadku pojęcia „dobra dziecka”.

Minęły już dwa lata od wprowadzenia z dniem 1 września 2018 r. zmian w Karcie Nauczyciela, nakazujących zatrudnianie nauczycieli w przedszkolach, szkołach i placówkach niepublicznych oraz publicznych prowadzonych przez osoby fizyczne i osoby prawne, niebędące jednostkami samorządu terytorialnego, na podstawie umowy o pracę. Ze względu na absurdalność tych regulacji już po kilku miesiącach ich obowiązywania wprowadzono do ustawy istotne zmiany, umożliwiające zatrudniania na podstawie umowy cywilnoprawnej w ograniczonym zakresie. Pomimo dwóch lat funkcjonowania przepisów i początkowych wyjaśnień oraz dyskusji nadal panuje stan wywołujący kontrowersje i wiele nieporozumień. Jak zatem należy stosować owe regulacje?

Warunki, w których przyszło ostatnio działać placówkom oświatowym, paradoksalnie spowodowały pewne zamrożenie radosnej twórczości legislacyjnej w wymiarze ustawowym, z jaką mieliśmy do czynienia w minionych latach. Skoncentrowanie się przez legislację ogólnie, a Ministerstwo Edukacji Narodowej w szczególności, na kwestiach związanych z epidemią COVID-19 nieco zastopowało inne zmiany nieustanne dokonywane w przepisach oświatowych. Ale jednocześnie zmieniona sytuacja pokazała w wielu przypadkach, jak niewystarczające są prawne regulacje wobec wyzwań zgotowanych przez trudne okoliczności. Prawnicy mówią, że przepisów nie pisze się na czas, kiedy jest dobrze, ale właśnie na nadzwyczajne sytuacje.